Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2020 йил 28 августдаги 227-сон буйруғига асосан Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеясининг биринчи нашри, биринчи жилди тасдиқланди.

Давлатимиз раҳбарияти томонидан аҳоли соғлиғини сақлаш масалаларига алоҳида эътибор бериб келинаётган бўлиб, бунда шубҳасиз, дори воситаларининг ўрни муҳим аҳамият касб этади. Маҳаллий фармацевтика соҳасини жадал суръатлар билан ривожланиб бораётганлиги  -  фармацевтика корхоналари сони ва салмоғини ошиб бораётганлиги, янги оригинал дори воситаларини яратилиб, амалиётга жорий этилиши, дори воситалари муомаласининг бошқарув тизимининг такомиллаштирилиши ва сифат назоратини кучайтирилиши ва қатор бошқа муаммоли масалаларни ҳал этилишида ўз аксини топмоқда.

Дори воситаларининг сифати белгиланган тартибда экспертизадан ўтказилиб, тасдиқланган стандартлар талабларига мослиги билан баҳоланади ва у дори воситаларини яратиш, ишлаб чиқаришни ташкил этиш, сақлаш, ташиш ва белгиланган усулда қўллаш жараёнлари кетма-кетлиги мажмуасида амалга ошириб борилади.

Давлат фармакопеяси – дори воситалари ва тиббий буюмлар сифатини белгиловчи замонавий талаблар жамланмасидан иборат бўлиб, у ўз навбатида, бир томондан, алоҳида давлатда фармацевтика соҳасини ривожланганлиги даражасини кўрсатувчи омил бўлса, иккинчи томондан, келгусида шу давлатда дори воситалари сифатини янада яхшиланиб, такомиллаштирилиб боришнинг асосини ҳам ташкил қилади.

Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг маълумотларига кўра, бугунги кунда жами 56 та миллий, 4 та ҳудудий ва халқаро фармакопеялар қайд этилган. Мавжуд бўлган фармакопеялар тузилиши, уларда ёритилаётган мақолаларнинг қай даражада кенг ифодаланиши, стандартларга қўйилган талаблар, белгиланган меъёрлар даражасининг турлича эканлиги билан фарқланади.

Юқорида келтирилган маълумотдан кўриниб турибдики, бугунги кунда кўпчилик давлатлар ўзларининг миллий фармакопеяларига эга эмаслар, яъни уларда муомалага киритиладиган дори воситалари ва тиббий буюмларнинг сифатига қўйиладиган талаблар ва назорат усуллари, маҳсулотни ишлаб чиқарувчи турли давлатларда белгиланган талабларни қабул қилиш ва қўллаш билан чегараланади.

Бу эса ўз навбатида турли давлатларда ишлаб чиқарилган бир хилдаги маҳсулотлар сифатига турли мезонларни белгиланиши, сифат кўрсаткичлари паст бўлган маҳсулотларни муомалага кириб бориши ва бошқа шу каби негатив ҳолатларни юзага келишига сабабчи бўлиши мумкин.

Айни вақтда Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеясини ишлаб чиқилишини ташкиллаштириш, уни тасдиқланиши ва амалиётга жорий этилиши, юртбошимиз томонларидан фармацевтика соҳасига ажратилаётган алоҳида катта эътиборининг яна бир исботи бўлиб, у маҳаллий фармацевтика корхоналари томонидан ишлаб чиқарилаётган дори воситалари ва тиббий буюмларни, шу жумладан, республикада яратилган янги, оригинал фармацевтика маҳсулотларини халқаро тиббиёт амалиётида қўллашга тақдим этилишида муҳим аҳамият касб этади.

Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеясини нашр этиш асослари Ўзбекистон Республикасининг “Дори воситалари ва фармацевтика фаолияти тўғрисида”ги Қонунида (2016 йил 5 январдаги ЎРҚ-399-сон) ўз аксини топган бўлиб, унинг 8-моддасида “Давлат фармакопеяси дори воситаларига ва тиббий буюмларга доир талабларни, умумий фармакопея мақолаларини, фармакопея мақолаларини, дори воситалари ва тиббий буюмларнинг сифатини назорат қилишни ўз ичига олган ҳужжатлар тўплами бўлган расмий нашридир” деб таъкидланган.

Юқоридагиларга биноан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 10 апрелдаги “2019-2021 йилларда Республика фармацевтика тармоғини янада жадал ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-5707-сон фармонига мувофиқ 2020 йилнинг сентябрь ойига қадар Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеясини ишлаб чиқиш ва тасдиқлаш вазифаси белгиланган. Ушбу вазифа ижросини таъминлаш мақсадида Фармацевтика тармоғини ривожлантириш агентлиги томонидан 2019 йилнинг 17 июлидан “Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеясини ишлаб чиқиш ва нашрга (қайта нашр) тайёрлаш ишларини ташкил қилиш тўғрисида”ги 24-сон буйруғи имзоланди ва буйруқ ижроси бўйича қатор долзарб тадбирлар амалга оширилиб келинмоқда.

Европа фармакопеяси замонавий дори воситалари ва тиббиёт буюмларни сифат назорати усулларини ўзида максимал жамлаган ҳудудий фармакопеядир. Европа фармакопеяси бугунги кунда 38 та давлатларда, шу жумладан Европа ҳамжамияти мамлакатлари томонидан қабул қилинган, қолаверса унинг асосий монографиялари 100 дан ортиқ мамлакатларда қўлланилиб келинади.

Европа фармакопеясининг диққатга сазовор яна бир жиҳати, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти томонидан “Pharmacopeial Discussion Group” (PDG) – Фармакопея дискуссия гуруҳи ташкил этилган бўлиб, у Европа, АҚШ ва Япония фармакопеяларини ўзаро уйғунлаштириш вазифаси билан шуғулланиб келинаётганлигидадир. Бу эса ўз навбатда, Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеясини ишлаб чиқишда Европа фармакопеясидан асосий манба сифатида фойдаланиб, у билан уйғунлаштириш, бу кўп жиҳатдан бизнинг давлатимиз фармакопеясини АҚШ ва Япония фармакопеялари билан ҳам мувофиқлаштириб борилиши демакдир.

Фармацевтика маҳсулотларининг сифатига қўйиладиган халқаро замонавий талабларни ҳисобга олган холда, Фармацевтика тармоғини ривожлантириш агентлиги “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК билан Европа Иттифоқи Дори воситалари ва тиббий ёрдам сифати бўйича Европа бошқармаси (EDQM) ўртасида 2019 йил 20 мартда имзоланган икки томонлама келишувга биноан Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеясини ишлаб чиқиш ва нашрга тайёрлашда унинг матнлари асосий манба сифатида Европа фармакопеясининг 8-10-нашрлари билан уйғунлаштириб борилди.

Шунингдек, амалга оширилган таққосий таҳлилга кўра, Евроосиё иқтисодий иттифоқи фармакопеясининг биринчи жилди, биринчи қисмига киритилган 157 номдаги умумий фармакопея мақолалари (монографиялари)нинг 155 номдагиси ҳам Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеяси матнлари билан ўзаро уйғунлиги кузатилади.

Қолаверса, бугунги кунда фармацевтика соҳасида халқаро миқёсида кечаётган глобаллашув жараёнларини ҳисобга олган ҳолда дори воситалари ва тиббий буюмлар сифати назорати усулларини такомиллаштира бориб, маҳаллий фармацевтика маҳсулотларини ташқи бозорларга экспортини енгиллаштириш мақсадида Давлат фармакопеяига киритилган ва келгусида киритиладиган асосий монографияларнинг матнларини ҳам қатор халқаро миқёсида эътироф этилган, дунёнинг етакчи фармакопеялари – халқаро фармакопея, АҚШ Фармакопеяси (USP), Британия Фармакопеяси (BP), Япония Фармакопеяси (JP), Россия Фармакопеяси (ГФ РФ), Белоруссия Фармакопеяси (ГФ РБ), Қозоғистон Фармакопеяси (ГФ РК), Украина Фармакопеяси (ДФУ) ва бошқалар билан қўшимча равишда уйғунлаштирилиб борилишига эътибор қаратилган.

Ўзбекистон Республикасининг тегишли қонун ҳужжатларидан келиб чиқиб Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеясига ветеринария амалиётида қўлланиладиган дори воситалари ва тиббий буюмларга алоқадор фармакопея мақолалари матнларини киритилмаслигига қарор қилинди.

Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеясини яратишда Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг “Зарур фармакопея амалиёти (GPhP)” кўрсатмаларини максимал равишда ҳисобга олиб борилмоқда. Бу эса ўз навбатида маҳаллий фармацевтика корхоналари томонидан ишлаб чиқариладиган ва республикага импорт қилинадиган дори воситаларини сифатини назорат қилиш учун меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш, тайёрлаш ва баҳолашнинг барча босқичларида Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг “Зарур фармакопея амалиёти (GPhP)” стандартига мос келадиган Ўзбекистон Республикаси стандартларини ишлаб чиқиш ва қўллашга асос бўлиб хизмат қилади.

 Ўзбекистон Республикасининг “Давлат тили ҳақида”ги қонуни (1995 йил 21 декабрдаги 167-I-сон) шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 21 октябрдаги “Ўзбек тилининг давлат тили сифатидаги нуфузи ва мавқеини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-5850-сон фармони ижросини таъминлаган ҳолда, Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеяси 1-нашри давлат тилида ишлаб чиқилди.

Юқорида кўрсатилган буйруққа биноан, 2021 йилнинг 1 мартидан бошлаб Ўзбекистон Республикасида давлат рўйхатидан ўтказиш учун тақдим этиладиган маҳаллий ва хорижий дори воситалари ва тиббий буюмлар норматив ҳужжатларини тайёрлаш, уларни экспертизадан ўтказиш ва тасдиқлаш жараёнларига Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеяси талабларини жорий этиб борилишини таъминлаш, 2021 йилнинг 1 мартига қадар давлат рўйхатидан ўтказилган маҳаллий ва хорижий дори воситалар ва тиббий буюмлар норматив ҳужжатларини Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеясига мувофиқлаштириш масаласи эса, уларни қайта рўйхатдан ўтказиш жараёнида 2026 йилнинг 1 мартигача амалга оширилиши белгиланган.

Шу сабабли фармацевтика соҳасида фаолият юритаётган мутахассисларга, шу жумладан Ўзбекистон фармацевтика бозорида фаолият юритаётган хорижий мутахассисларга ҳам қулайлик яратиш, қолаверса Давлат фармакопеяси матнлари нафақат лаборатория таҳлилларида, балки кенг миқёсида дори воситалари муомаласини ташкил қилувчи барча босқичларда фойдаланилишини инобатга олган ҳолда, Давлат фармакопеясини бир вақтнинг ўзида мос равишда рус тилида ҳам нашр этилишини ўринли деб топдик.

Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеясининг биринчи томи, биринчи жилди 5 та бобдан, 40 та бўлимлардан ва 1200 га яқин саҳифалардан иборат ўзбек тилида ва айнан шунга мос равишда рус тилида ишлаб чиқилган монографиялар матнларидан ташкил топган.

Давлат фармакопеясининг биринчи жилди умумий таҳлил усуллари, шу жумладан, физикавий, кимёвий, физик-кимёвий, биологик, фармакогностик, фармацевтик-технологик, иммунобиологик ва бошқа тадқиқот усулларини, тадқиқотларда қўлланиладиган асбоб-ускуналар, реактивлар, махсус эритмалар кабиларни ўз ичига олган. Бу жилдга дори шакллари, иммунобиологик, радиофармацевтик дори воситалари ҳақидаги умумий фармакопея мақолалари ва уларга тегишли маълумотлар ҳам киритилган.

Юқорида кўрсатилган буйруққа биноанЎзбекистон Республикаси Давлат фармакопеяси таҳририятига Давлат фармакопеясини ишлаб чиқиш, нашрга (қайта нашрга) тайёрлаш, унга алоҳида ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ишларини ташкиллаштиришни давом эттира бориб, 2021 йилнинг 31 декабригача Давлат Фармакопеясининг иккинчи жилдини ва 2022 йилнинг 31-декабригача Давлат фармакопеясининг учини жилдини тасдиқлаш учун тақдим этиш вазифаси белгиланган. Давлат фармакопеясининг иккинчи томига дори шакллари ва дори субстанцияларининг хусусий фармакопея  мақолалари, кейинчалик нашрга тайёрланадиган учинчи томга эса доривор ўсимлик хом-ашёлари, доривор ўсимликлардан тайёрланган препаратлар, шунингдек, иммунологик, биологик ва радиофармацевтик препаратларни хусусий фармакопея мақолаларини киритиш кўзда тутилган.

Бундан ташқари, Давлат фармакопеяси таҳририятига Европа фармакопеяси 10 нашрини босқичма-босқич чоп этилиш жараёнида, унга киритиб борилаётган ўзгартириш ва тўлдиришларга асосан, шунингдек,  Евроосиё иқтисодий иттифоқи фармакопеясининг босқичма-босқич тасдиқланиб бораётган умумий ва хусусий фармакопея мақолалари матнларини республика ички шароитларини ҳисобга олган ҳолда таҳлил қилиб бориш ва таҳлил натижаларига асосан Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеяси матнларига мунтазам равишда тегишли тўлдиришлар, ўзгартиришлар ва қўшимчалар киритиб бориш вазифалари ҳам юклатилгандир.

Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеясининг биринчи нашри биринчи жилдига киритилган умумий фармакопея мақолалари (монографиялар) www.uzpharmagency.uz ва www.uzpharm-control.uz веб-сайтларига жойлаштириш йўли билан унга алоқадор бўлган ташкилот ва муассасалар эътиборига етказилади ва ўзбек (давлат) ва рус тилларида нашр этишга тайёрланган Ўзбекистон Республикаси Давлат фармакопеясининг биринчи нашри биринчи жилди 500 нусхада юқори сифатли полиграфия даражасида китоб кўринишида чоп этилади.

Шунингдек, маҳаллий дори воситаларини яратиш борасида илмий-тадқиқот ишларини амалга оширувчи ташкилот ва муассасалар, дори воситалари ва тиббий буюмларни ишлаб чиқарувчи ва уларни сифатини назорат қилувчи ташкилот ва муассасаларни мутасадди ходимлари учун махсус семинарлар ташкил этилади.